Kerstkransje

Lansingerland - Eerste Kerstdag stuurde Truus van der Hulst mij een foto van een zaaddoos waar kiemplantjes uitpuilen, met daarbij de tekst: “Met deze kerstkrans wens ik jullie fijne kerstdagen.”

De zaaddoos op de foto is van een slaapbol (Papaver somniferum). Deze eenjarige plant, met grijsgroen gewas en grote rode of paars/roze bloemen, groeide vaak in onze tuin. De plant dankt haar naam aan de verdovende middelen (opium en heroïne) die gemaakt kunnen worden uit het melksap van de onrijpe zaaddozen. Slaapbol-rassen die minder opiaten aanmaken worden gebruikt voor de productie van maanzaad. In mijn vensterbank staat een flesje met gedroogde slaapbol-zaaddozen. Het zijn elegante, houtige strooibusjes voor zaden, met gaatjes in de bovenrand en een ‘dekseltje’ tegen het inregenen. Slaapbollen groeien op braakliggende grond. De planten sterven en verhouten als de zaden rijp zijn. Daarna worden de zaden door de wind uit hun dozen geslingerd. Karl Blossfeldt (1865-1932), een Duitse beeldhouwer en pionier op het gebied van fotografie, zag de schoonheid van papaver-zaaddozen en maakte er foto’s van. Hij fotografeerde talloze kunstige plantenonderdelen. Zijn iconische zwart-wit foto’s zijn gebundeld in het boek ‘Art forms in Nature’.

In mijn leven heb ik vele papaver-zaaddozen gezien, maar nooit met een kerstkransje kiemplanten. Het verschijnsel waarbij zaden aan de moederplant kiemen wordt viviparie genoemd. De papaver met kerstkrans is vivipaar, hetgeen letterlijk ‘levendbarend’ betekent. Viviparie komt ook voor bij inheemse plantensoorten, waaronder: kropaar en grote kaardenbol. Ik zie het verschijnsel zelden. Voor papaverzaden is het ongunstig om te kiemen in de zaaddoos. De kiemplantjes worden in de kiem gesmoord door een gebrek aan ruimte en water. Als ik op nieuwjaarsdag het kerstkransje ga fotograferen zijn een aantal kiemplantjes al verlept. Meestal drogen zaden in na rijping. Daarna kennen ze een periode van kiemrust, die ervoor zorgt dat de zaden pas kiemen op het moment dat de omstandigheden gunstig zijn voor de kiemplanten. Afhankelijk van de plantensoort wordt de kiemrust doorbroken door een samenspel van vocht, temperatuur en licht. De zaden van de slaapbol kiemen in het donker, mits er voldoende water beschikbaar is. De papavers van Truus stonden op een luwe plek waardoor de zaden lang in de zaaddoos zijn blijven zitten. In december was het donker en de luchtvochtigheid was uitzonderlijk hoog. Deze samenloop van omstandigheden heeft vermoedelijk geleid tot het bijzondere kerstkransje.